سؤال و جواب

* پرسیدند که درویشی چیست؟ گفت: دریایی است از سه چشمه:

 یکی پرهیز، دوم سخاوت و سوم بی‏نیاز بودن از خلق خدای عزّ و جلّ.

* پرسیدند که وسواس از چه خیزد؟

گفت که: مشغولی دل از سه چیز خیزد: از چشم و گوش و لقمه.

به چشم چیزی بینی که نباید دل را مشغول کند و به گوش چیزی شنوی که نباید دل را مشغول کند و لقمه حرام، دل را بیالاید و وسواس پدید آید.

* روزی شیخ از صوفی‏ای پرسید که: دوست داری با خضر علیه‏السلام دوستی داری؟ گفت: دارم.

گفت: سال تو چند است؟ گفت نود و هفت.

گفت: نان خدایی که نود و هفت سال خورده‏ای بازده، نیکو نبود که نان خدای خوری و صحبت (دوستی و هم نشینی) با خضر داری.

* شیخ گفت: مؤمن را همه جایگاه مسجد بُوَد و روزش همه آدینه بود و ماهش همه ماه رمضان بود. هر کجا باشد در زمین چنان زید که در مسجد، و همه ماه‏ها را چنان حرمت دارد که ماه رمضان را و در همه روزها چنان نیکویی کند که روز آدینه.

* پرسیدند از قدم مردان.

گفت: اول قدم آن است که گویند: خدای و دیگر نه، قدم دوم اُنس است، سوم سوختن ...

* گفت: هر که سفر زمین کند، پای آبله شود و هر که سفر آسمان کند دل آبله شود.

در وعظ و نصیحت

* خداوندان دل (صاحبدلان) کسانی‏اند که دل نگاه دارند و بی‏دلان کسانی‏اند که اندیشه دلِ ایشان همه یاد خداوند بود جلّ جلاله و چه خوش‏تر از آنکه خداوند می‏بیند که بر دل وی جز یاد حق نباشد و هر چه ما دون اوست بر دل او نگذرد.

* خداوند خلقی را به دوستی گرفته است و بر اسباب یاری نشانده و فرموده که داد خلقان بدهید و گروهی را به دوستی گرفته است و به یار فرستاده و گفته است که انصاف خلقان بدهید. و گروهی را به دوستی گرفته است و به دشت فرستاده و گفته است با خلق من خیانت مکنید، و گروهی را به دوستی گرفته است و در زاویه (کنجِ عبادت) نشانده است و گفته است در من همی نگردید. ای بسیار کسانی بر پشت زمین زنده می‏دانیم و ایشان مردگانند و ای بسیار کسانی که در شکم زمین مرده می‏دانیم و ایشان زندگانند

* همه یک بیماری داریم، چون بیماری یکی بود، دارو یکی باشد. جمله بیماری غفلت داریم، بیایید تا بیدار شویم.

* اگر آتشی از تنور تو در جامه تو افتد زود کوشی تا بکُشی (خاموش کنی) روا داری که آتش کبر و حسد و ریا در دل تو قرار گیرد؛ این‏که این آتشی است که دین تو را بسوزد.

* چنان که وقت ناآمده از تو طاعت نخواست تو نیز روزیِ فردا که ناآمده است امروز مخواه.

اندام مؤمن

شیخ گفت: پیوسته باید که از اندام مؤمن یکی به خداوند جلّ جلاله مشغول باشد. یا به دلْ او را یاد می‏کند، یا به زبانْ ذکر او همی گوید، یا به چشمْ دیدار وی می‏بیند، یا به دستْ سخاوت می‏کند، یا به قدمْ زیارت مردان همی رود و یا به سرْ خدمت مؤمنان همی کند، و یا از ایمان یقین بدارد و یا از خردْ معرفت همی ورزد و یا از کارْ اخلاص همی ورزد و یا از قیامت حذر می‏کند. این چنین کس من کفیلم (تعهّد می‏دهم، مطمئن هستم) که چون سر از گور بر کند، کفن کشان می‏رود تا به بهشت.

خطاب معشوق

* خداوند جلّ جلاله بر دل من ندا کرد که: بَنده من! این‏ها که دست در تو می‏مالند و پس مرگ تو به گور تو زیارت می‏آیند، هشیار باش که ایشان را با من، تو را باید میانجی کردن.

* مولی بر دل من ندا کرد و گفت: هر کجا نیاز است مراد منم و هر کجا دعوی است مراد خلقانند.

* خداوند جلّ جلاله بر دل من ندا کرد که: بنده من! مهمان مرا حق بگزار. گفتم: الهی! من ندانم که حقّ مهمانان تو چگونه گزارم. گفت: کسانی که به سلامی مهمانی تو آیند باید که علیک السلام بیابند و کس بود که مرا دوست دارد، از دوستی من وی را آرزوی تو کند و کس بود که خود آمده بود تا با تو اندوه وَرزد و کس بود که با من به چیزی درمانده بود و کس بود که من وی را از وی گرفته باشم، آمد و شد وی خود معلوم نباشد و لکن مهمان من بود و کس بود که این جهانی چیزی بخواهد از تو. پس خداوند تعالی مرا گفت که: هر چه بینی که من با تو کردم با خلق من آن کن. گفتم: الهی! من با خلق تو آن نتوانم کرد. گفت: از من یاری خواه

* مولی تعالی بر دل من ندا می‏فرمود که: بنده من! مرا با تو مخاطبه به چهار چیز است: به دل و تن و زبان و مال. دو به من می‏دهی و دو باز می‏گیری، یعنی به تن طاعت می‏کنی و به زبان قرآن می‏خوانی، دل و مال به من نمی‏دهی، و مرا خودْ کار با این دو بیش است، اگر خواهی این دومی دیگر به تو بگذارم.

مجاهده

جهد مردان چهل سال است. ده سال رنج باید بردن تا زبان راست شود، و به کمِ ده سال زبان راست نشود، و ده سال رنج باید برد تا این گوشت حرام که به تن ما برُست از ما بشود. و ده سال رنج باید بردن تا دل با زبان راست شود. هر که چهل سال قدم چنین زند، امید باشد که از حلق وی آوازی برآید که در وی هوی نبود. گفتند: آن را نشانی بود؟ شیخ روی سوی کوه کرد و بگفت: اللّه‏. سنگ‏ها از کوه جدا شدن گرفت.

آثار لطف مولی

* عبادتْ هر کس کند، اما امل (آرزو) از عبادت، هر کس نتواند دور کردن.

* نماز کردن و روزه داشتن کار عابدان بود، اما آفت از دل جدا کردن کار مردان بود.

* شب شود و خلق بخسبند، تو این تن را غل و پلاس و تازیانه چرمین دار که خدای تعالی بر این تن مهربانی دارد، گوید: بنده من از این تن چه می‏خواهی؟ بگو: الهی! تو را خواهم. گوید: بنده من دست از این بیچاره بدار، من آنِ توام. هر روز آثار لطف و رحمت مولی بر ما نو شود تا نیّت با دل‏ها نو کنیم.

* اگر در معرفت سخن گویی هفت صد باب است هر بابی هفت صد شاخ. عالِمْ علم برداشت و به کناره‏ای شد و با آنـَش خوش است، زاهدْ زهد برداشت و به کناره‏ای رفت و با آنـَش خوش است، عابدْ عبادت برداشت و با آنـَش خوش است. تو هم اندوه بردار تا با خدایت خوش بود. اگر ما را عمر نوح بودی و در آن عمر دو رکعت نماز از ما بخواستی چنانکه از وی به ما آمده است دشوار بودی، اکنون خود که در شبا روزی (شبانه روزی) پنج نماز چون که می‏درخواسته است، حال ما چون باشد؟!

* خدای جلّ جلاله شما را به دنیا پاک آورد شما از دنیا به حضرت، پلید مَرَوید.

سخنان ابو یزید بسطامی

* جواب سخن یاد دارید. هر که جواب سخن خویش یاد ندارد، هر کجا که سخن گوید باک ندارد، حساب روز قیامت یاد دارید، هرکه حساب قیامت یاد ندارد مال از هر کجا جمع کند باکی ندارد، قدر رفتن نیک بشناسید، هر که قدر رفتن نیک نشناسد صحبت با هر که دارد باکی ندارد.

<**ادامه مطلب...**>

بزرگی از توانگران به نزدیک مردی از کبار اهل حقیقت در آمد، گفت: دِرَم دوست‏تر داری یا خصم؟ گفت: درم. گفت: پس چون است که درم می‏مانی (به جا می‏گذاری) و خصم می‏بری؟

بزرگی در پیش خواجه گفت: شبی از عسس (شبگرد) بترسیدم در کنج خانه شدم. خویشتن را به غل و پلاس و تازیانه خانه ادب کردم. گفتم: تو هنوز بدان جایگاهی که از مخلوق می‏ترسی؟ خواجه گفت: هر گاه مرا اندیشه روزی آمدی چنین کردمی. گفتمی: تو غم روزی می‏خوری.

* یک شب نفس را گفتم: نماز کن. گفت: من مرده‏ام. جامه‏ها بیرون کردم و گفتم: مرده را جامه، نیکو نباشد، بوریا (حصیر) در پیچیدم و بخفتم. گفتم که: اگر آنی که مرده‏ای تا روز در رنج باش.

* بنده نیک آن بود که هر دو دست وی راست بود یعنی آنچه به دو دست کند نیکی بود تا فریشتگان دست راست نویسند چیزی نباشد که فریشتگان دست چپ نویسند.

مهمان

اعرابی‏ای را مهمان آمد و پاره‏ای پنیر می‏داشت پیش مهمان آورد. مهمان سیر نشد.

در خانه شد و با زن گفت: بُزک بکشیم. گفت: ما ضایع مانیم که جز این چیزی نداریم. اعرابی گفت: ما بمیریم از گرسنگی سهل‏تر از آن باشد که مهمان ما گرسنه ماند. بز کُشتند و پیش مهمان آوردند. چون وقت روان کردن شد، مهمانْ خادم را گفت: آن‏چه در دست داری به وی ده. گفت: این بسیار است، وی یک بز بیش سخاوت نکرده است. گفت: وی از همه [ثروت[ خاسته و ما از بعضی، دست وی بیش است. [او جلوتر است]

ای خدا مرا تو می‏بایی

شیخ ابو العباس قصاب گفت: چون خدای را جلّ جلاله در حق بنده‏اش لطف باشد، خواهد که وی را به مقام بندگان نیک رساند، هر چه جز خدای باشد، از دل او بیرون کند بنده چون متحیّری شود، چه سرمایه وی از وی باز گرفت. روزی چند در آن حیرت باشد، آن‏گاه در اندرون وی تقاضا پدید آید که: «ای خدای! مرا تو می‏بایی.»

آن گفت که: ای خدای! مرا تو می‏بایی دلیل است بر آن‏که خدای جلّ جلاله می‏گوید که: ای بنده! تو آنِ منی. چون خدای جلّ جلاله گوید: تو آنِ منی، بنده را در اندرون تقاضا پدید آید. گوید: مرا تو می‏بایی، دوستی خدای جلّ جلاله وی را بدان آورده بود که وی خدای را جلّ جلاله دوست گیرد.

نصایح لقمان

لقمان حکیم، پسر را گفت:

هر چه امروز بگویی، بنویس و روزه دار و شبانگاه گفته‏ها را بر من عرضه دار، آن گاه طعام خور. چون شبانگاه شد تا یکدیگر را عرضه می‏کردند (بیان کردند) دیر شد، و روز دوم همین گفت، تا عرضه کرد دیر شد. روز سوم همین گفت. پسر گفت: تا شبانگاه کرده و گفته عرضه می‏کنم و از عهده بیرون می‏آیم، طعام خوردن دیر می‏شود. امروز هیچ نگفت از بیم عرضه کردن. شبانگاه پدر عرضه خواست، گفت: از بیم عرضه کردن هیچ نگفته‏ام. لقمان گفت: بیا و زود نان بخور. شیخ گفت: روز قیامت کم گویندگان را حال چنان خوب باشد که پسر لقمان را.

مقام مؤمن

بلال بلخی، بویزید را گفت: من امسال تو را در مکه دیدم. بویزید گفت: من آن نبوده باشم. سه بار بلال می‏گفت. مردمان گفتند: ما بلال را به دروغ گوی نداریم (نمی‏دانیم) و تو را هم نی. این چه حال باشد؟

گفت: مؤمن از قرص آفتاب عزیزتر است خدای را عزّ و جل قرص آفتاب به یک جای بود و لکن به همه شهرها می‏نماید و خود می‏آرد و خود می‏برد، آن نمودن از خدای باشد بر وجهی که بنده را خبر نبود.

*تمامی حقوق محفوظ و متعلق به مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی است*